सङ्कटमा डोम जाति

Published on

काठमाण्डौँ । पछिल्लो समय सहरदेखि गाउँसम्म शौचालय सफाई गर्ने आधुनिक मेसिन प्रयोगमा आएपछि डोम जातिको पेशा सङ्कटमा परेको छ । डोमहरू परम्परागत रुपमै सरसफाई सम्बन्धी काम गर्ने गर्छन् । त्यसैपनि अप्ठ्यारो र अपहेलित काम । अझ प्रविधिको विकाससँगै सबैको पहुँचमा शौचालय सफा गर्ने सेक्सन पाइप पुगेपछि डोम जातिको रोजीरोटी नै खोसिएको छ । काम नै पाइन छोड्यो, मोरङको कानेपोखरी ६ का खुसीलाल मरिकले चिन्ता प्रकट गर्दै भन्नुभयो ।

पाँच जनाको परिवारलाई दुःखले जाउलो जुटाउँदै आउनुभएका खुसीलाललाई एक दशक अघिसम्म काम गर्न भ्याइ नभ्याइ हुन्थ्यो । ग्राहकले भनेको दिन काम गर्न कहिल्यै भ्याउनु हुन्न थियो उहाँ । गाउँ-गाउँमा सिमाना छुट्याएर कामको जिम्मेवारी दिने चलन थियो । उसबेला ‘टन्न’ रक्सी पिएर नशामा लठ्ठ भई सफाईको काम गर्नु खुसीलालको दिनचर्या नै थियो । उबेला घर धनीसँग मोलमोलाई हुँदैनथ्यो, खुसीलालले बोलेपछि घुमाई फिराई आफूले भने जति पैसा लिएरै छोड्नु हुन्थ्यो उहाँ ।

शौचालय सफा गर्नैपर्ने बाध्यता हुँदा घरधनीले मागेको दाम दिनै पर्‍थ्यो । तर अहिले समय फेरिएको छ । मोलमोलाई शौचालय धनीले गर्छन् र पहिलेको तुलनामा आधाभन्दा कम पैसा दिएर काम लगाउँछन् । विगतको कमाई सम्झनामा मात्र सीमित छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, सहरमा सेक्सन पाइपले शौचालय सफा गर्न थाले । गाउँघरमा गोवर ग्याँसमा शौचालय जोडेर मानव मलमुत्रबाट इन्धन उत्पादन गर्न थाले । त्यसै त दुखी काम, त्यो पनि पाइन छोड्यो बाँच्नु धेरै छ तर कसरी पो बाँच्ने ? अल्पसङ्ख्यक डोम जातिमा शैक्षिक, सामाजिक र राजनीतिक चेतना अत्यन्त कम छ । चेतना भएका केहीले आफ्नो जात र पहिचान नै बदलिसकेको दुखीलाल मरिकको भनाइ छ । जो धनी र पहुँचवाला भए उनीहरू हाम्रो बारेमा सोधखोज नै गर्दैनन्, खुसीलाल मरिकले भन्नुभयो ।

डोम जातिका केही युवाले सरकारी अस्पतालमा पोस्टमार्टम गर्ने जागिर पाएका छन् । तर त्यहाँ पनि उनीहरूको जागिर स्थायी हुन्न । अकालमा मरेका मानिसको लासमाथि छुरा चलाउने कष्टपुर्ण काम गरे वापत उनीहरूले थोरै पैसा पाउँछन् । पछिल्लो समय पोस्टमार्टममा समेत अन्य जातिका मानिसको प्रवेशले उनीहरू काम बिहीन हुन थालेका छन् । गाउँदेखि सहरसम्म कामको अभाव भएपछि डोम जातिहरू अचेल वेत बाँसको कामबाट दैनिक गुजारा चलाउन थालेका छन् । वेत, बाँस र चोयाको काम गर्न खप्पिस उनीहरू भन्छन्, शौचालय सफाइको काम पाइन छोड्यो । पाइए पनि अन्य जातिले सफाइको काम गर्न थालेपछि डाला, पङ्खा, नाङ्ला, डोका बुन्न थालेको हौं । परम्परागत पेशा सङ्कटमा परेपनि पापी पेट त भर्नै पर्ने, आफूलाई त एक छाक नखाउ है भन्दा पनि हुँदो रहेछ । तर, छोराछोरीलाई नहुने ।

एक सय ५० रुपियाँमा किनेको एक घना बाँसलाई खिपेर चोया बनाउँछन्, अनि त्यही चोयामा हातको सीप भर्छन् र पङ्खा, डाला, बनाएर १५० रुपियाँँको बाँस ७ सय रुपियाँ सम्म बेच्छन् । पैसा मनग्गै कमाइ हुन्छ तर वचत गर्ने बानी उनीहरूमा छैन । राम्रो कमाइ भएकाबेला विहानदेखि साँझसम्म अघाउँजु मदिरापानको नशा लिने बानी परेका उनीहरू छठ पर्वमा बाँसका सामग्री बेचेर राम्रो कमाइ गर्छन् । तर पैसा भएपछि पैसा नसकिउन्जेल उनीहरू काम गदैनन् । त्यस्तै बानीले २० वर्षअघि अमितादेवीका श्रीमान् दसनु मरिकको रगत छाँदेर मृत्यु भयो । यो घटनाले केही वर्ष सबैलाई झस्कायो तर अब त सबैले बिर्सेछन् क्या हो, बानी उही छ, झण्डै ६० पुगेका खुसीलालले विगत सुनाउनुभयो ।

अभाव, अशिक्षा र अज्ञानताका बीच जिन्दगी चलाइरहेका डोम जातिका समस्यालाई न त राज्यले सम्बोधन गरेको छ । न त गैरसरकारी संघ संस्थाले नै। देशमा प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र हुँदै गणतन्त्र आइसक्दा पनि डोम जातिका समस्या ज्यूका त्यूँ छन् । उनीहरूका समस्या सम्बोधन गर्ने जिम्मा राज्यको हो । तर राज्य पनि बेखबर छ । तीन तहमा सरकार भएपनि कुनै सरकारले डोम जातिको समस्यालाई सम्बोधन गर्न सकेको छैन । औषत आयू समेत ६० को हाराहरी मात्र रहेका डोम जातिको सीप र संस्कृतिको रक्षा नगर्ने हो भने डोमहरू एकादेशको कथामा मात्र भटिनेछन् । गोरखापत्र

ताजा समाचार

चालु आवको बजेटको अर्धवार्षिक प्रगति मिश्रित छ ” अर्थमन्त्री पौडेल

काठमाडौँ । उपप्रधानमन्त्री एवं अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेलले आर्थिक वर्षको बजेटको अर्धवार्षिक प्रगतिको नतिजा मिश्रित...

‘लोकतन्त्रको रक्षा गर्न बरघर प्रथालाई कानुनी मान्यता देऊ’

काठमाडौँ । मटावाँ (बरघर–भलमन्सा), ककन्डर्वाहरूले लोकतन्त्रको रक्षा गर्न बरघर (मटावाँ) प्रथालाई कानुनी मान्यता दिन...

‘हात्ती र बाँदर आतङ्क नियन्त्रण गरौँ’

काठमाडौँ । सांसदहरूले पूर्वी नेपालमा जङ्गली हात्ती र पहाडी क्षेत्रमा बाँदर आतङ्क नियन्त्रण गरेर...

डेढ करोड लगानीमा व्यावसायिक फलफूल खेती

काठमाडौँ । ढोरपाटन जिल्लाको ढोरपाटन नगरपालिका–५ पाखापानी भौगोलिक रूपमा विकट मानिन्छ । विकटताका कारण...